Fotoikony w Polsce

„Fotoikony w Polsce. Poszukiwanie / Głosowanie” jest wystawą w ramach ekspozycji „Charlotte Cotton. Fotografia w życiu codziennym” czyli Sekcja Eksperymentalna Miesiąca Fotografii w Krakowie. Na wystawie widzowie doklejają kropki pod swoje ulubione zdjęcia. W Internecie, w Fundacji .DOC wszyscy internauci mogą po prostu oddać głos. 

GALERIA i GŁOSOWANIE 

wszystkie podziękowania i informacje praktyczne

Fot. 96. Portret symetryczny z niefortunnie dobranym tłem  (fot. Krystyna Raczuńska), z: Mikołaj Iliński, Jan Raczyński, Fotografia w życiu codziennym, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978 / materiały Miesiąca Fotografii

W Miejscu przybliżymy historie stojące za zdjęciami, za fotografującym lub bohaterem obrazu.

Wystawa i internetowe głosowanie trwają do 17 czerwca. Jeśli macie jakiekolwiek pytania, wątpliwości, chcecie podrzucić nam zdjęcie (nie ujęte w akcji) lub wspomnienie (wokół fotografii z wystawy) – jesteśmy do Waszej dyspozycji: fotoikony@fundacjadoc.org [lub komentarze w Miejscu].

Na początek coś do poczytania - całe trzy teksty na temat projektu. Zdjęcia z historiami już zaraz.

Wszystkie teksty związane z projektem (i kilka wcześniejszych postów) znajdziecie zawsze pod hasłem IKONY

1 / Fotoikony w Polsce. Poszukiwanie / Głosowanie. O projekcie / Joanna Kinowska

Nie ma takiego słowa w języku polskim jak „fotoikony”, ale wszyscy je rozumiemy jako fotografie ikoniczne. Podobnie jest z owymi zdjęciami. Nikt ich nie zebrał w jednym miejscu, ale każdy ma w pamięci swój własny zbiór ważnych obrazów.

Poszukiwanie.

1/ Fotografie. Interesują nas zdjęcia odnoszące się bezpośrednio do danego wydarzenia. Nie bierzemy pod uwagę reprodukcji innych dzieł sztuki, stopklatek   z filmów, fotomontaży czy innych obrazów kultury. To mogą być zdjęcia cyfrowe lub analogowe, mogą być dokumentalne albo kreacyjne.

2/ Ważne. To musi być zdjęcie istotne dla wielu osób, coś co dotyczy jakiejś grupy. Ważne bo może przedstawiać kluczowe wydarzenie dla wspólnej historii, moment przełomowy, albo symbolizuje coś, opisuje w czytelny dla ogółu sposób, z czymś się nam kojarzy. Wykluczamy z naszego wyboru zdjęcia ważne dla rodziny, jednej klasy czy nawet dzielnicy lub miasteczka. Szukamy zdjęć, które są ważne dla większości Polaków.

3/ Rozpoznawalne. O takim zdjęciu wystarczy opowiedzieć, co widać, co przedstawia. W głowie czytającego lub słuchającego wyłania się obraz. Właśnie ten. Niektórzy widzowie mogą kojarzyć obrazy po nazwisku autora i tytule, inni skojarzą datę wykonania zdjęcia z wydarzeniem, inni zaś będą pamiętać obraz bez szczegółów.

4/ Wywierające wrażenie. Ikony działają na emocje. Widz zapamiętuje lepiej obraz, który go poruszył. Tym bardziej jeśli sprawa jest ważna i jakoś dotycząca oglądającego (patrz punkt 2)

5/ Ponadczasowe. To najtrudniejszy test. Sprawdzian z tego jak interesujemy się historią, fotografią, sztuką i światem. Ponadczasowe zdjęcie musi być znakomicie zrobione, w doskonałym momencie i ogniskować w sobie silny i czytelny przekaz. To takie zdjęcie, które poruszy kilka pokoleń.

6/ Polskie. Nie chodzi o sprawdzanie metryki urodzenia fotografów czy osób przedstawionych na zdjęciach. Powinniśmy raczej napisać „fotoikony dla Polaków”, choć to też nie oddaje zamierzeń. Fotografie faktycznie mają dotyczyć Polski – mogą robić to tu na miejscu, jak i za granicą; mógł fotografować obywatel RP lub gość-turysta.

Poszukiwanie fotoikon odbyło się w trakcie kilkumiesięcznego procesu. Stawialiśmy pytanie o ważne zdjęcia tak zwanemu „komitetowi nominującemu”. Znalazło się w nim przeszło 300 osób, które zajmują się ogólnie pojętą kulturą. Ich odpowiedzi w wielu miejscach  się pokrywały, wskazywali te same obrazy. Te najpopularniejsze zebraliśmy na wystawie.

Głosowanie.

Każdy może zagłosować na zdjęcie, które uważa za najważniejsze. Można uzasadnić swój wybór. TAK: bo dobrze znam to zdjęcie. TAK: bo jest świetne i bardzo mi się podoba fotograficznie. TAK: bo dobrze opowiada historię. TAK: bo pamiętam je z podręcznika czy gazety. TAK: bo właśnie dowiaduję się, o ciekawej historii. Każde z tych „tak” jest świetnym wyborem.

Dzięki głosom publiczności możemy zweryfikować wybór. Efektem będą cyfry i słupki, zmierzona popularność. Głosowanie jest etapem kończącym poszukiwania, ale startem               do dalszych refleksji i prawdziwych badań. Dlaczego w zbiorze dominują zdjęcia trudne  i przykre? Skąd tyle martyrologii? Czemu nie mamy tu prac z pogranicza dokumentu, czemu tak mało dzieł sztuki? Jak to się dzieje, że jeden kadr jest lepiej pamiętany od drugiego? Zostaje nam w pamięci bardziej kolor czy czarno biel? Czy zdjęcia ikoniczne wiążemy jakoś z nostalgią, a może jest coś co „powinno” być dla nas ważne? Czy kojarzymy ten obraz bezpośrednio czy z jakiegoś nawiązania i „remixu”?

Czy wybierając ważne zdjęcie identyfikujemy się z osobą przedstawioną lub jej poglądami?

Poddajemy głosowaniu kilkadziesiąt zdjęć. Zadajemy właściwie tylko jedno pytanie. Tych dodatkowych można jeszcze mnożyć.

Ikoniczne.

Temat ikonicznej fotografii, czyli takiej, którą rozumieją i pamiętają mieszkańcy danego

regionu, z którymi identyfikują swoją historię – jest w Polsce nierozpoznana. Publikacje

wyborów zdjęć „najlepszych”, „najważniejszych”, „ikonicznych” ze świata nie mają wpływu na ten stan.

Pomysł na poszukiwanie narodził się podczas lektury książki „No Caption Needed” Roberta Hariman oraz John’a Louis Lucaites / Iconic Photographs, Public Culture and Liberal Democracy, wyd. The University of Chicago Press, Chicago and London, 2007/. Autorzy weryfikują historie ikonicznych zdjęć, dostarczają definicji oraz opowiadają o związkach fotografii z życiem kulturalnym i polityką.

Zbigniew Libera w swojej pracy „Pozytywy” (2002-2003) zainscenizował kilkanaście ikonicznych zdjęć od nowa, zmieniając ich wydźwięk na optymistyczny. „Mamy zawsze do czynienia z zapamiętanymi widokami rzeczy” – wspominał autor, korzystając z zaledwie dwu obrazów, które namacalnie dotyczą Polski.

„Matka migrująca” (Dorothea Lange), ucieczka i rozpacz wietnamskich dzieci poparzonych napalmem (Nick Ut) lub zatknięcie flagi USA na wyspie Iwo Jima (Joe Rosenthal) czyli jedne z najbardziej znanych, podziwianych i bezspornie ikonicznych zdjęć – czy coś mówią „Kowalskiemu”? Czy nie bliższe są obrazy dotyczące historii europejskiej, jak np. zatknięcie radzieckiej flagi na Reichstagu (Yevgeni Khaldei), upadek muru berlińskiego, wyzwolenie Paryża? Oczywiście do współczesnego zbioru ikon fotografii światowej polskiego obywatela należą także, bezspornie portrety (np. Che, Marylin Monroe) i zdjęcia ilustrujące głośne wydarzenia  (np. atak na World Trade Center) a także te o skali światowej jak np. lądowanie na księżycu.

Poszukiwanie to przede wszystkim próba ułożenia tych ważnych fotografii obok siebie, przypomnienia ich. Głosowanie to sprawdzenie czy podpis pod zdjęciem jest nam potrzebny. Czy wyłonione prace okazały się faktycznie tymi, z którymi może się identyfikować

statystyczny Polak? Mamy nadzieję, że ten projekt to pierwszy głos w dyskusji oraz krok do wyłonienia zbioru „najlepszych i najważniejszych” zdjęć polskiej fotografii.

2. Zakorzenione zdjęcia - Zakorzenieni w zdjęciach / Bogna Kietlińska

Są takie zdjęcia, które, chciałoby się powiedzieć – znają wszyscy. I choć stwierdzenie to jest dużym uproszczeniem, to jednak jak w każdej dobrej bajce, także w nim ukryte jest ziarenko prawdy. Nie ulega bowiem wątpliwości, że istnieją zdjęcia, które w danym społeczeństwie odgrywają znaczącą rolę. Owa rola wyraża się w tym, że są one powszechnie znane i rozpoznawane. Są to zatem zdjęcia, które członków danego społeczeństwa nie pozostawiają wobec siebie obojętnymi. Co więcej, u większości z nich wywołują określony, a zatem przewidywalny wachlarz emocji.

Z socjologicznego punktu widzenia ciekawe jest to, co powoduje tak silny związek pomiędzy konkretnymi zdjęciami i określonymi ludźmi. Krótko mówiąc, co sprawia, że poniższy opis, w wyobraźni tak wielu Polaków wizualizuje się jako konkretny obraz.

Zdjęcie robione z góry, być może z okna. Zaśnieżone miasto. Naszym oczom ukazuje się Kino Moskwa, na którego elewacji znajduje się dużych rozmiarów afisz filmowy reklamujący głośny film Coppoli. Przed kinem stoi czołg, przy którym zebrali się żołnierze.

Wizualizacja ta nie zawsze idzie w parze z konkretną wiedzą, a zatem obraz ten dla wielu osób nie jest w ich świadomości zdjęciem wykonanym przez Chrisa Niedenthala. Niemniej jednak jest obrazem znanym, swojskim, zakorzenionym w „pamięci” Polaków. Właśnie temu zagadnieniu zdecydowałam się poświęcić niniejszy tekst. Chciałabym tu krótko opowiedzieć o zakorzenieniu zdjęć w ludziach i ludzi w zdjęciach. Jednocześnie, na ten moment, decyduję się jedynie na czysto teoretyczny charakter rozważań. Mam jednak nadzieję, że po zakończeniu kluczowych etapów projektu, będę miała okazję zderzyć refleksje te z empirią.

Kompetencje

Jako punkt wyjścia przyjmuję problem kompetencji. Aby jakiś obraz wyłonił się w naszej świadomości, musimy być wyposażeni w określony rodzaj kompetencji – w tym wypadku kulturowych, ponieważ widzenie jest zawsze widzeniem kulturowym. Kompetencje te w mniejszym lub większym zakresie są wspólne dla członków danego społeczeństwa. 

Kompetencje kulturowe należy rozumieć jako zasób potencjalnych możliwości organizmu i umysłu człowieka będącego członkiem danej grupy kulturowej. Jest to zatem zespół cech, które określają predyspozycje jednostki do uczenia się kultury, a także sposób posługiwania się wiedzą i rozwiniętymi umiejętnościami (Por. M. Ziółkowski, Nabywanie kompetencji kulturowej, w: „Kultura artystyczna a kompetencje kulturowe”, (red.) T. Kostyrko i A. Szpociński, Warszawa 1989, s. 18.). Podobnie jak kompetencje językowe, kompetencje kulturowe mają charakter twórczy, a zatem pozwalają wytwarzać nowe zachowania, a także przekształcać przyswojone wcześniej przez jednostkę elementy, reguły czy wartości. Podrzędne względem kompetencji kulturowych, ale jednocześnie stanowiące ich rodzaj są kompetencje wizualne. Funkcjonują one na podobnej zasadzie, a zatem także mają charakter twórczy. Dotyczą one jednak konkretnie umiejętności odczytywania, posługiwania się i interpretowania przekazów ikonicznych wytwarzanych w danej kulturze, a w swym twórczym charakterze także modyfikowania zastanych i wytwarzania nowych obrazów. Dzięki tym kompetencjom powierzchowne patrzenie staje się widzeniem.

Ponadto osoby realizujące te dwa rodzaje kompetencji, są zawsze członkami jakichś grup społecznych. Mimo to, poszczególne osoby należące do danej grupy, w różnym stopniu przyswajają i rozwijają kompetencje kulturowe (w tym także wizualne).

Stąd niektórzy Polacy wcześniej przytoczony przeze mnie opis zdjęcia „Czas Apokalipsy” Chrisa Niedenthala skojarzą z konkretnym obrazem, inni z obrazem i określoną sytuacją, a jeszcze inni dodatkowo z tytułem zdjęcia, datą jego wykonania i nazwiskiem autora. Ci ostatni będą wobec tego wyposażeni w najwyższy poziom kompetencji kulturowych i wizualnych. Bez względu jednak na jednostkowy poziom kompetencji, dla wszystkich tych osób zdjęcie Niedenthala jest rozpoznawalne. Wystarczy o nim opowiedzieć, opisać je, aby w ich głowach „zwizualizowało” jako ten właśnie obraz. Co zatem jeszcze sprawia, że pewne zdjęcia są rozpoznawalne i „uwspólnione” przez większość Polaków? Gdzie leży przyczyna takiego zakorzenienia obrazów?

Zakorzenienie

Ciekawą metaforą organizują myślenie socjologiczne i według mnie bardzo trafną w kontekście opisywanego tu przeze mnie zjawiska, jest metafora zakorzenienia. Zdjęcia-ikony (fotoikony) zakorzenione są w naszej świadomości. Z drugiej jednak strony, ta relacja pomiędzy fotoikoną i jej odbiorcą (nami) jest dwustronna. To nie tylko zdjęcia zakorzenione są w nas, ale to także my zakorzenieni jesteśmy w tych fotografiach. Pomiędzy fotoikoną, a jej odbiorcą, zachodzi sprzężenie zwrotne. Pozycje Obserwowanego (fotografii) i Obserwującego (widza-odbiorcy), mogą dość niepostrzeżenie ulec zamianie. Bo czy to zawsze tylko my przyglądamy się zdjęciom, czy też to także zdjęcia przyglądają się nam? Z jednej strony obserwujemy fotoikony jako obrazy, w których zaklęta jest zbiorowa pamięć. Z drugiej jednak, w fotografiach tych unaocznia się pewna bliska nam historia, opowieść. Pełnią one zatem funkcję zwierciadła, w których odbijamy się jako Polacy, w których z większą lub mniejszą przyjemnością się przyglądamy. Są to kadry zamykające przeszłość, widzianą oczami fotografa. Ten właśnie moment został uwieczniony przez autora danego zdjęcia, który dzięki temu na zawsze sytuuje się w roli obserwatora tej konkretnie chwili. To wszystko powoduje, że relacja Obserwowany - Obserwator znacznie się komplikuje i z liniowej - statycznej, zmienia się w wielokierunkową i dynamiczną.

Zakorzenienie w historii

Fotoikony to zdjęcia ważne dla większości Polaków. Ważne bo odwołują się do pamięci zbiorowej i niejednokrotnie wiążą się z narodową tożsamością. Bardzo często zakorzenienie takich zdjęć związane jest z ich wymiarem historycznym. Niejednokrotnie fotografie te przedstawiają szczególnie ważne dla wspólnej historii wydarzenie, w tym momenty przełomowe (np.: Powstanie Warszawskie, stan wojenny, strajk w Stoczni Gdańskiej, etc.), bądź postacie (Lech Wałęsa, Jan Paweł II, Wisława Szymborska). Zdjęcia te są zapamiętane i rozpoznawalne, ponieważ w jasny sposób odwołują się do znanej większości Polaków historycznej wiedzy i przez to stanowią wizualny, naoczny symbol czasów.

Zdjęcie dobrze ukazujące istotną przeszłość, ma szansę stać się obrazem ponadczasowym. W tym jednak ukrywa się największa trudność, polegająca na tym, czy kolejne pokolenia zdadzą test na rozpoznawanie obecnych fotoikon. Mam wrażenie, że trwałość takich zdjęć może być ograniczona. Dlatego też tak istotna jest edukacja historyczna poszerzona o wymiar wizualny. Tylko w ten sposób możemy przedłużyć żywotność obecnych fotoikon i sprawić, aby ich zbiór z czasem powiększał się, a nie funkcjonował za zasadzie wypierania starych zdjęć nowszymi.

Należy tu jednak także uczynić pewne zastrzeżenie. Odnośnie fotoikon ukazujących kluczowe postacie, trzeba pamiętać o tym, aby rozgraniczyć zdjęcia ukazujące ludzi-ikony od zdjęć będących fotoikonami samymi w sobie. W rozgraniczeniu tym leży moim zdaniem podstawowa trudność. Wybierając zdjęcia ikoniczne i tworząc ich katalog stawiamy się w roli sędziów kompetentnych. Dlatego też proces ten wymaga głębokiej refleksyjności podczas całego czasu swego trwania.

Zakorzenienie społeczne

Istotą fotoikon jest to, że są to zdjęcia ważne dla danego społeczeństwa. Dzięki temu, są one materializacją więzi łączącej jego członków. Działają na zbiorowe emocje, ponieważ z jednej strony dotyczą każdego z osobna, ale jednocześnie konkretnej całości. Aby jakieś zdjęcie stało się fotoikoną musi wywierać wrażenie na znacznej części społeczeństwa, z zatem musi odwoływać się do wspólnej pamięci i przez to poruszać. Zakorzenienie społeczne rozumiem tu jako odnajdywanie się jednostki w określonej wspólnocie norm i relacji społecznych, ról i tożsamości, historii i doświadczeń. Dzięki tej wspólnocie pewne zdjęcia stanowią zapalnik przywołujący intersubiektywne wspomnienia, odwołują się do dostępnej większości osób wiedzy. Wiążą one w widoczny sposób wszystkich zaangażowanych aktorów społecznych – tych historycznych, bezpośrednio biorących udział w danym wydarzeniu i tych obecnych – obserwatorów. Fotoikony mają moc utrwalania zbiorowej tożsamości i zwiększania społecznej spójności aktorów. Wywołują one narrację, która z jednostkowego poziomu wkracza na poziom społeczny. Ponadto, zakorzenienie społeczne jest często ściśle związane z zakorzenieniem historycznym. Na przykład Jan Paweł II, jako postać ważna dla polskiej historii, jest także symbolem narodowej tożsamości, wyzwalającym silne, zbiorowe - niekoniecznie o podłożu religijnym - emocje. Przykładów wzajemnego zachodzenia na siebie zakorzenienia społecznego i historycznego jest z resztą znacznie więcej. Warto byłoby być może zastanowić się nad tym, czy któryś z tych typów jest nadrzędny wobec tego drugiego. Póki co pozostawiam to jednak w charakterze pytania otwartego i zapraszam do wspólnego budowania katalogu polskich fotoikon, bo to w nich spotykamy się jako My – Polacy.

3. Fotoikony w Polsce. Poszukiwanie/Głosowanie. Czego tu brakuje? / Joanna Kinowska

Zdjęcia do akcji zostały wyłonione na podstawie pamięci. Przypominano sobie akurat o tych, a nie innych fotografiach. Nie znamy szczegółów, co determinowało wybór – czy myślano sobie o ważnych wydarzeniach i szukano ich obrazów, czy odwrotnie górę brały znakomite i popularne zdjęcia. Nie wiemy na ile w wyborze tym ważne jest kojarzenie zdjęcia od dawna, „od zawsze”, na ile kadr jest ulubiony lub może czy wybierający zna autora lub przedstawionego na zdjęciu osobiście, może wiąże się z tym dodatkowa historia. Może te kadry są najbardziej opatrzonymi zdjęciami, może ostatnio były zauważone, a może przy okazji jakiejś rocznicy akurat je wydrukowali w gazecie?

Wiemy, że zdjęcia tu prezentowane to najczęściej pojawiające się propozycje „ważnych polskich zdjęć” - nominowanych zupełnie z głowy, bez sugestii ze strony organizatora. Wybierający nie musiał uzasadniać decyzji.

Zdjęcia z pamięci.  Czasem nie było wątpliwości – „ten” „Czas Apokalipsy”, czy „ten” portret Popiełuszki, albo „ten” moment z Wisławą Szymborską, nawet nie to zdjęcie z chwili później. Żaden inny kadr. W niektórych wypadkach nawet przysłane zdjęcie nie precyzowało wyboru – ruiny Warszawy wokół kościoła św. Augustyna znamy z co najmniej 5ciu kadrów a okrągły stół w niemal identycznym ujęciu fotografowało kilkudziesięciu autorów! Które konkretnie zdjęcie mogli mieć na myśli wybierający? Czy nie mieli przypadkiem obrazu „bez nazwiska” autora? Może po prostu – znali i kojarzyli kadr i sytuację w ogólnym wymiarze, uznawali za ważny i przełomowy czy symboliczny obraz, bez wnikania w szczegóły? Zdjęcia wykonane podczas obrad okrągłego stołu z galerii zestawione obok siebie przypominają popularną grę dla dzieci „znajdź 5 szczegółów różniących te obrazy”.

Co zatem zrobić z obrazami, które znamy doskonale, ale czy aby na pewno z fotografii? Wojciech Jaruzelski wprowadzający stan wojenny albo cieszący się ze zwycięstwa Władysław Kozakiewicz są w naszej zbiorowej pamięci. Kojarzymy je jednoznacznie, wiemy o co w nich chodzi. Jednak pozostaje pytanie – czy bohaterowie tych scen w naszej pamięci się ruszają, może coś mówią?

Fotografie o charakterze politycznym dominują, ale jak się okazuje nie zawsze kojarzymy zdjęcia do istotnych wydarzeń. Jak rozpoznajemy wybuch II wojny światowej? Które zdjęcie przychodzi na myśl, gdy mówimy o pontyfikacie Jana Pawła II? O ile brak portretów wielkich polityków czy obrazów wydarzeń sprzed II wojny tłumaczyć można zapomnieniem, słabym rozpowszechnianiem fotografii z tego czasu, wreszcie być może Piłsudskiego czy Paderewskiego pamiętamy raczej z portretów malarskich. Z kolei wydarzenia najnowszej historii reprezentowane są w świadomości masowej przez obrazy ruchome (studia na żywo i na miejscu wydarzeń) i mnóstwo obrazów, różnych perspektyw. Tym trudniej dziś o konkretne ujęcia przechodzące do historii jako ikoniczne.

Całą sytuację komplikuje bardzo płynna w polskiej historii fotografii definicja zdjęcia ikonicznego. Na etapie wyboru i nominowania chcieliśmy uniknąć przykładania bardzo precyzyjnej definicji ukutej na świecie. Wedle niej bowiem zdjęcia ikoniczne muszą odnosić się do bardzo konkretnych i rozpoznawalnych wydarzeń. Wynika z tego chociażby, że portret Jerzego Popiełuszki, który był reprodukowany w tysiącach egzemplarzy i sprzedawany jako malutki święty obrazek w kościołach albo powitanie Breżniewa i Gierka (to akurat pochodzi z wizyty w Warszawie na obchody XXXlecia PRL) nie powinny znaleźć się w tym wyborze.

Wybór nie układa się w podręcznik do historii, chociaż zdjęcia ułożono chronologicznie. Wśród zdjęć „fotoikon” są także zdjęcia nie reportażowe i nie dokumentalne. Przynależą one do zupełnie innego rodzaju fotografii, określanej mianem artystycznej. „Nieznany” Jerzego Lewczyńskiego i „Portret wielokrotny” Witkacego to zdjęcia odnoszące się do treści historycznych, lecz z gatunku fotografii kreacyjnej.

Nie jest to także poradnik fotograficzny ani zbiór najlepszych zdjęć.  Są tu oczywiście także ujęcia mistrzowskie, wykonane przez znakomitych fotoreporterów. Kadry, z których można uczyć się najlepszej szkoły reportażu. Nie zawsze warunki pozwalały na wykonanie dobrego kadru, nie zawsze fotograf miał czas by zmienić miejsce lub przyłożyć się do kompozycji. Są tutaj wreszcie zdjęcia amatorów. Zdjęcie z biegnącym mężczyzną obok czołgu na ulicy przed Kopalnią „Wujek” czy chłopczyk niepewnie i strachliwie podnoszący ręce do góry w trakcie akcji likwidacji warszawskiego Getta – te kadry wykonali po prostu amatorzy. A jednak trudno o bardziej przejmujące fotografie w polskiej historii.

Musimy także pamiętać, że niejednokrotnie wykonaniu zdjęcia towarzyszył strach i niepewność, reporterom trzęsły się ręce, zaś historie z tego jak powstawały kadry „Czasu Apokalipsy” czy z manifestacji z ciałem „Janka Wiśniewskiego” (chodzi naprawdę o Zbyszka Godlewskiego) – mogłyby stanowić kanwę filmu czy powieści sensacyjnej.

Wybór niekompletny. Wybór „najważniejszych zdjęć”, „najlepszych”, „zdjęć ikonicznych” lub fotografii „które zmieniły świat” – nigdy nie będzie idealny i kompletny. Zawsze musi być czyimś wyborem, jakąś propozycją – z którą naturalnie nie zgodzimy się wszyscy. Ten, który tutaj prezentujemy został wyłoniony przez grupę ludzi. Wybór taki przekracza właściwie możliwości jednej osoby. Zawsze musielibyśmy spytać o jej wychowanie, wykształcenie, doświadczenie oraz czy jest upoważniona i ma wystarczający autorytet by decydować w tak istotnej kwestii. A i tak z pewnością nie zgodzilibyśmy się z tym wyborem. Prace pokazywane w akcji „Fotoikony”, dzięki temu wielogłosowi mają większe szanse na bycie rozpoznawalnymi. Sytuacji gdy widz zna wszystkie zdjęcia i rozpoznaje ich autorów, bohaterów oraz konteksty zdarzy się zapewne niewiele.

Fotografie w Polsce. Wymóg „polskości” był rozmaicie rozumiany przez nominujących. W wyborze znalazły się kadry m.in. Norwega, Niemca, Argentyńczyka i Brytyjczyka. „Dywizjon 303” powstał w Anglii, „Gest Kozakiewicza” został wykonany w Moskwie, Danuta Wałęsowa odebrała Nobla w Oslo. Wszystkie zebrane zdjęcia dotyczą Polski – bądź dzieją się w jej granicach, bądź nawiązują bezpośrednio do historii i obywateli kraju.

Zbiór zdjęć ikonicznych nie jest stały i jedyny. Podlega sądom, subiektywnym wyborom oraz upływowi czasu. Badania socjologiczne, które powinny (i może kiedyś będą) towarzyszyć zebraniu ważnych zdjęć, wyjaśnią może część nurtujących nas wątpliwości – czy wiek, wykształcenie czy miejsce zamieszkania mają wpływ na pamiętane obrazy? Do wyjaśnienia pozostaje na pewno ułożenie definicji fotografii ikonicznych w Polsce, następnie analiza każdego z tych obrazów pod kątem rozpowszechnienia i konotacji, przypomnienia sytuacji wykonania kadru oraz odtworzenie kontekstu. Brakuje w naszym wyborze fotografii z wielkiej, światowej historii, które Polacy tak samo znają i rozpoznają.

Część z tych zdjęć ma swoich niemal bliźniaczych odpowiedników. Na potrzeby tej akcji zdecydowano się na wybór, czasem najlepszego, lecz czasem – tego, które było dostępne.

Jesteśmy świadomi ograniczeń tego wyboru. Zdajemy sobie sprawę z wielu kontrowersji jakie ten wybór może budzić. Wybraliśmy spośród wielu metod znalezienia ważnych zdjęć – pracę zespołową i możliwie szeroką. Teraz zdajemy się na publiczność, która ten wybór może zweryfikować. Dołącz i wybierz swoją „fotoikonę”: ulubioną, najlepszą, najciekawszą.

My zaś pozostajemy do dyspozycji, jeśli:

- chcesz zgłosić inne zdjęcie

- masz ważne informacje na temat wybranych zdjęć

- chcesz opowiedzieć nam o swoich wątpliwościach i uwagach na temat tej akcji

fotoikony@fundacjadoc.org